Chojne - rys historyczny

Wieś Chojne pojawia się w sieradzkich księgach grodzkich i ziemskich już w 1412 r. Wtedy to Jarosław z Zagórzyc i Strońska zapisał na tej wsi 150 grzywien swojej żonie Łucji, córce Chebdy z Niewiesza h. Pomian.

W 1422 r. właścicielem wsi był Klemens z Chojnego.

Jednocześnie istnieje informacja, że Chojne, lokowane na prawie niemieckim, w 1433 r. otrzymał od króla Władysława Jagiełły podkomorzy sieradzki, Mszczuj z Barczewa. Córka Mszczuja wniosła zaś Chojne w posagu do rodu Kobierzyckich h. Korab. Musiało to być w latach 1433-1471, gdyż już w 1471 r. właścicielem Chojnego (jak również Zapolic, Strońska i Tądowa Niskiego) był pisarz sieradzki Jan Wężyk.

W XV w. i wcześniej, dziesięciny z ról kmiecych w Chojnym należały do kanonii gnieźnieńskiej.

W 1540 r. Chojne było własnością wojskiego sieradzkiego Jana Lyczynskiego de Chojne. Nagrobek jego zachował się do dziś, a znajduje się w chojneńskim kościele. W 1561 r. Chojne wciąż było własnością Jana Liczińskiego, część jednak była chyba we władaniu Stanisława Wolskiego (kasztelana sochaczewskiego i starosty gostyńskiego), męża córki Jana L., Jadwigi. W tymże roku oddał jej w użytkowanie swoje dobra w tej i innych wsiach. Istnieje też inny zapis z tego roku, wcześniejszy, że dobra te daje jej wieczyście. Do 1563 r. Stanisław Wolski niechybnie zmarł, gdyż w tymże roku spisano dokument w poznańskich księgach grodzkich i ziemskich (nie do końca dla mnie jasny), gdzie występuje wdowa Jadwiga Liezinska i wymienione są "dobra po bracie: Chojne, Bobrowniki, Wiechutki, Stoczek, Żeglinna, Wolia, Meczka, Zagorzyce, Staromiszko, Bartochów, Miedziwne, w sier., Janiszewo, Ruda i Głowy w woj. kalis." Wreszcie w 1565 r. Jadwiga Liczińska "doznawszy wielu dobrodz[iejstw] od M. Jana Tomickiego, k[aszte]lana gnieźn[ieńskiego], całe wsie Chojne, (...), T[omickie]mu wiecz[nie] daje". Jan Tomicki, kasztelan gnieźnieński, zmarł w 1575 r. Jan Tomicki, syn Jana, zastawił Chojne Krzysztofowi Iwińskiemu z Tomic, co żona tego pierwszego, Anna Rydzyńska, aprobowała w 1579 r. W 1584 r. Chojnym rozporządzał syn Jana seniora (kasztelana), Mikołaj Tomicki, który swojej szwagierce Annie z Rydzyny, wdowie po Janie Tomickim, Chojne "puścił w posiadanie w jej zyskach i przezyskach".

W 1604 r. panem Chojnego (oraz Bobrownik, Strońska, Zagórzyc, Stoczek i Wiechutek) był Łukasz Tomicki, syn Jana(a wnuk Jana, właściciela w 1565 r.).

W następnych latach Chojne przeszło w ręce rodziny Zapolskich. Pierwszym z nich był chyba podsędek sieradzki Stanisław Zapolski h. Pobóg, który ufundował dzisiejszy kościół, zbudowany w latach 1599-1613. Mamy tu zatem pewną nieścisłość, gdyż w 1604 i 1605 r. Tomicki występuje jako właściciel wsi.

Stanisław Zapolski był natomiast właścicielem Chojnego już w 1607 r. Zbudował dwór, który możemy podziwiać do dziś choć w zmienionej formie, prawdopodobnie w 1612 r. Zmarł w 1616 r. Nagrobek jego również zachował się w kościele.

W 1687 r. podkomorzy sieradzki i dep[utowany?] Trybunału Koronnego Kazimierz Aleksander z Rokszyc Zapolski dał zobowiązanie swemu synowi, Franciszkowi Antoniemu stolnikowi b.k. (?), iż sprzeda dobra: Chojne, Bobrowniki, Stoczki i Wiechutki za 50 000 zł.

W XVIII w. dobrami władali : Mączyńscy, Walewscy i Pągowscy. Na początku XIX w. Izabela Babska wniosła Chojne we wianie Stanisławowi Kaczkowskiemu. Następnymi właścicielami byli Byszewscy, od których dobra te przeszły w ręce barona Dangla, a tegoż córka wniosła je jako wiano Lipskim, którzy rozparcelowali większość majątku, zostawiając sobie dwór z ogrodem i kilka włók ziemi z lasem. Ostatnim właścicielem wsi, od 1932 r., był Stanisław Neugebauer.

Tabela miast, wsi, osad KP (...) z 1827 r. podaje, że w Chojnym stało 26 domów, w których było 328 mieszkańców. Wieś należała wtedy do obwodu i powiatu sieradzkiego w woj. kaliskim.

Po utworzeniu gmin w Królestwie Polskim Chojne weszło do gminy Bogumiłów, jak podaje Skorowidz Królestwa Polskiego.

Opis w Słowniku Geograficznym podaje, że:

Chojne miało 581 (chyba winno być 481) mieszkańców, w tym 5 ewangelików (4m, 1k), 13 Żydów (6m, 7k). Katolików było więc 463 (273m, 190k). W Chojnym działała wtedy szkoła elementarna wychowująca 40 uczniów. W tym okresie powstał duży ogród owocowy i było dobrze rozwinięte rybołóstwo, a także "staranne gospodarstwo". Dobra Chojne składały się z folwarków Chojne, Wiechutki, Stoczki, wsi Chojne, Bobrowniki oraz Stoczki i karczmy na Żeglinie. Zostały kupione w 1874 r. za 110 000 rubli srebrnych.
Dobra Chojne miały rozległość 1822 morgi, w tym:

część dóbr	grunty orne i ogrody	łąki	lasy	pastwiska	nieużytki i place	budowle mur.	budowle drew.
Fol. Chojne (1117 mórg)	223	120	728	-	46	16	5
Fol. Stoczki (445 mórg)	433	-	-	-	12	2	4
Fol. Wiechutki (260)	112	102	-	33	13	6	1

We wszystkich folwarkach zaprowadzony był płodozmian 5-polowy. Na terenie dóbr znajdowały sie pokłady margli i torfu. Był wiatrak, największa w Królestwie plantacja morwy mająca 200 000 drzew oraz hodowla jedwabników barona Dangla.

Wsie należące do dóbr miały: Chojne 98 osad i 1426 mórg, Bobrowniki 54 osady i 825 mórg, Stoczki 27 osad i 381 mórg.

Parafia pw. (Wniebowzięcia NMP i ) św. Anny w Chojnem

Parafia w Chojnem została utworzona przez odłączenie jej od parafii w Strońsku. Dokonał tego abp Jan Łaski 13 grudnia 1527 r. Wtedy we wsi powołany został pierwszy kościół parafialny, w dawniejszej drewnianej kaplicy ufundowanej przez ówczesnego właściciela Chojnego, Jana Liczińskiego h. Dryja (lub Łaszewskiego/Lycińskiego/Łyczewskiego), wojskiego sieradzkiego. Rzekomo powodem utworzenia parafii było wezbranie Warty uniemożliwiające parafianom zza rzeki dotarcie do świątyni w Strońsku. Kościół w Chojnym został uposażony dziesięcinami z Wiechutek i z dóbr opatowieckich, należących do stołu arcybiskupiego. Łaski nałożył też na proboszczów obowiązek odprawiania co tydzień mszy świętej za pomyślność stolicy arcybiskupiej oraz "za dusze zmarłych prymasów czynić kollektę". Oprócz tego, na znak zależności od kościoła w Strońsku plebanowie chojneńscy mieli corocznie płacić rządcom strońskiego kościoła 1 grzywnę srebra. Na miejscu drewnianego kościoła wkrótce powstał nowy, murowany, obecny w Chojnym do dziś. Literatura podaje, że dzisiejszy kościół zbudowany został w latach 1599-1613 i ufundowany był przez podsędka sieradzkiego Stanisława Zapolskiego. Jednak jak napisano wyżej, Zapolski władał Chojnym nie wcześniej niż w 1605/1606 r.(pomocne w tej kwestii byłyby akta wizytacji z 1602 r. przechowywane w Archiwum Diecezjalnym we Włocławku). W aktach wizytacyjnych z poł. XVIII w. pojawia się inne niż znane nam wezwanie kościoła-Wniebowzięcia NMP i św. Anny, oraz data budowy - 1544 r., która chyba jest pomyłką, których w takich aktach wiele. Inne wizytacje podają jeszcze inne dane, np. wezwanie św. Izydora lub datę budowy 1613 r. Całe to zamieszanie wprowadzają akta wizytacyjne i należy chyba przyjąć, że kościół miał wezwanie św. Anny i zbudowano go po 1605 r.

Kościół konsekrował biskup chełmski Maciej Łubieński. Za czasów Jana Łaskiego (XVI w.) Chojne wraz z parafią w Strońsku należało do dekanatu szadkowskiego, później (do 1779 r.) do warckiego, od 1818 r. do sieradzkiego. W aktach wizytacyjnych z 1729 r. znajduje się kopia dokumentu fundacyjnego dla wikariusz kościoła i promotora bractwa św. Izydora z ok. 1687 r. Św. Izydor Oracz był patronem rolników, a takie bratwo widocznie przy kościele w Chojnym istniało.

W nieznanym mi roku (przypuszczalnie 1868-1871) do parafii w Chojnym dołączyła filia w Dąbrowie Wielkiej. Później chyba Dąbrowa Wielka stała się ponownie samodzielna (w 1909 r. ??). Kościół w Chojnym był restaurowany w 1874 r. Parafia wg. Słownika Geograficznego liczyła 2220 wiernych .

Spis proboszczów parafii 1628-2013:

1628-1636 - Andrzej z Brzeźnia

1637-1657 - Stefan Brzeznic

1657-1690 - Wojciech Trykułkowicz

1691-1718 - Tomasz Kilichowski (w 1718 r. wzm. w ks. met. Brzeźnio)

...

1723-1732 - Walenty Ziemowicz

...

1734-1745 - Dominik Wodkowski

1745-1777 - Stanisław Pantolski

1777-1782 - Marcin Sułkowicz

1782-1788 - Kazimierz Siemieński

1788-1808 - Jakub Stankiewicz

1809-1843 - Jakub Nerczyński (zm. 1843 Chojne)

1843-1857 - Józef Jasiński

1857-1858 - Jan Karwacki

1858-1862 - Franciszek Mrokowski

1862-1868 - Aleksander Wiśniewski

1868-1872 - Karol Marcin Brzański

1872-1882 - Franciszek Drozdowski

1882-1889 - Jan Karwacki (ponownie)

1890-1898 - Klemens Smoczyński

1898-1907 - Stanisław Sieciński

1907-1908 - Antoni Kozłowski

1908-1940 - Stanisław Frąckiewicz

1940-1945 - kościół zamknięty

1945-1946 - Rudolf Jan Jaworski

1946-1947 - Józef Żelazek

1947-1950 - Jan Wiatr

1950-1954 - Stanisław Michalak

1954-1958 - Leon Kaczyński

1958-1961 - Bogumił Gańczak

1961-1963 - Jan Trzaskowski

1963-1964 - Czesław Żurmanowicz

1964-1964 - Józef Fret

1964-1972 - Ireneusz Kaźmierski

1972-1979 - Stanisław Zaleski

1979- - Jerzy Kwiatkowski

Organiści:

1808-xxxx - Marcin Kossakowski (1808)

1809-xxxx - Kajetan Kowalewski (1809)

1811-xxxx - Szymon Rozsadowski (2gi rok w 1811)

1819-xxxx - Wojciech Gorecki (1819)

1828-1830 - Teofil Królikowski

...

1834-xxxx - Franciszek Kowalowski

Przypuszczalny zasięg par. Chojne ok. 1840 r. wg akt chrztów

Terytorium parafii:

Tabella Miast, Wsi, Osad... podaje, że w par. Chojne były miejscowości:

Bobrowniki, Choyne, Stoczki, Wiechucice, Wiechułki.

Analiza akt chrztów z lat 1839-1841 pozwala stwierdzić, do parafii należały:

Chojne, Bobrowniki, Stoczki, Chałupki.

W przypisach do Liber Beneficiorum J. Łaskiego podano następujące miejscowości mające należeć do parafii w Chojnem po przyłączeniu jako filii parafii w Dąbrowie Wlk. :

Bobrowniki, Borzewisko, Budziczna, Chojne, Dąbrowa Wielka, Dąbrówka, Dębina, Górki Stare, Górki Nowe, Julianów, Kalonka, Kowalszczyzna, Okrąglica, Sokołów, Kuśnie, Stoczki.

Jaques i Graeve w Przewodniku po Guberni Kaliskiej z 1912 r. podają:

Bobrowniki, Bożewisko Kol., Budziczna, Cerklina, Chojne, Dębina Sokołowska, Kalinki, Kozy, Okopy, Okręglica, Przymiarki, Stoczki, Tomaszów, Zapusta.

Źródła:

http://www.diecezja.wloclawek.pl/site/UserFiles/Image/Koscioly/Chojne.jpg

http://pl.wikipedia.org/wiki/Chojne

http://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Tomicki

Teki Dworzaczka

A. Ruszkowski, Sieradz i okolice

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. T. I Aa - Dereneczna, 1880

Do uzupełnienia:

informacje z map