Parafia pw. św. Idziego w Brzeźniu

Kościół w Brzeźniu
Kościół w Brzeźniu

Wg legendy w czasach pogańskich istniał w tym miejscu św. Gaj. Podczas odprawiania misteriów, na jednej z brzóz poganom miał się ukazać św. Idzi. Oszołomieni tym faktem poganie przyjęli chrześcijaństwo, a Idziego obrali swoim patronem. Odtąd osada nazywać się miała Brzeźnio, od brzozy na której pojawił się święty. Źródła pisane mówią jednak co innego.

 

Wieś była własnością Iwo Odrowąża, który pełnił posługę biskupa krakowskiego w latach 1218-1229. W tym czasie nadał Brzeźnio zakonowi norbertanek w Ibramowicach. Posiadłość ta stała się największym majątkiem kościelnym w regionie. W 1353 r. klasztor norbertanek lokował Brzeźnio na prawie niemieckim. Jan Łaski w Liber Benefociorum z 1511-1523 r. zapisał:

Wieś klasztoru panien w Ibramowiczach w diecezji krakowskiej i w tejże [wsi] kościół parafialny pod wezwaniem św. Idziego Opata, kolacji klasztoru panien, który [to kościół] trzyma obecnie czcigodny Jan Ostrowski, z prezenty prepozyta oraz przeoryszy i całego tegoż klasztoru w Ibramowiczach. Którego to kościoła rządca, jak to było od dawna, zwykł utrzymywać wikariusza i sługę jako swoją pomoc i do zadań duszpasterskich. Do niego z prawa parafii należą poniższe wsie, tj. po pierwsze wspomniane Brzeźno, Starcze, Grodziec Mały, Godynicze, Ostrów co do kmieci, Dąbrowa, Łęka, Rusków, Barczów, Pysków, Nowa Wieś. Ów kościół oraz jego pleban mają też poniższe: po pierwsze, w tejże wsi i dziedzictwie jeden plac przeznaczony na dwór/folwark i dom plebański z ogrodem na folwark/stodołę i inne dogodności. Także dwa inne place sąsiadujące z cmentarzem dla wikarego i sługi. Także inny [plac] z tyłu domu czyli placu wikariackiego i naprzeciw dworu plebańskiego na karczmę. Także dwa łany roli na każdym polu o różnej szerokości i długości, ponieważ na jednych polach szersze, a na drugich węższe. Także i łąki do tych ról po obu stronach przyległe i z nimi sąsiadujące.
Ma też staw rybny w lesie przy drodze prowadzącej do miasta Sieradza, [a z drugiej strony] przy lesie. Także dziesięcinę snopową od (?) wszystkich ról tejże wsi folwarcznych i sołeckich, i zwożą ją sołtysi i kmiecie na gospodarstwo plebana swoimi wozami, kmiecie zaś dziesięcinę snopową należną z ich ról płacą na rzecz kanoników i prebendy gnieźnieńskiej, które trzyma pan/ksiądz Stanisław Oleśnicki. Oraz wspomnianemu plebanowi meszne od każdego łanu po trzy korce żyta i trzy owsa.
Młynarz również z ról należących do młyna, które uprawia, płaci dziesięcinę snopową plebanowi i grosz na kolędę. Także karczmarze w tejże wsi płacą ze swych ogrodów/zagród dziesięcinę snopową plebanowi i grosz na kolędę. (tłumaczenie: Gavantius z Forum Latinum)

 

W posiadaniu klasztoru Brzeźnio było do 1559 r., kiedy to drogą zamiany przeszło w ręce Krzysztofa Wargawskiego[a].W posiadaniu tego rodu Brzeźnio pozostawało częściowo aż do 1612 r.[b] W Tekach Dworzaczka znajdujemy wzmiankę informującą o tym, że dziedzicem Brzeźnia w 1605 r. był Rafał Jarochowski, syn Macieja Jarochowskiego z Wargawy, w 1607 r. zaś już Stanisław Zapolski, podsędek ziemski sieradzki. W 1673 r. dzierżawcą Brzeźnia był Jan Kiedrzyński[1]. Zapewne potomek Stanisława, Szymon Zapolski, w 1742 r. sprzedał wieś właścicielowi dóbr Złoczew, Kazimierzowi Błeszyńskiemu h. Suchekomnaty( zm. 1757 r.). W 1802 r. w Brzeźniu siedzieli jeszcze Błeszyńscy. Właściciele wsi w dalszych latach są mi nieznani. Na początku XIX w. Brzeźnio dzierżawił Bartłomiej Grądzki (Gruncki).

 

Parafia w Brzeźniu powstała w XIII w. Już w XVI w. istniała w Brzeźniu szkółka parafialna. W 1602 r. z jej terytorium wydzielono nową parafię, z siedzibą w Godynicach. W latach 1755-1761 Kazimierz Błeszyński ufundował, murowany kościół, w miejsce poprzedniego, drewnianego. Oprócz świątyni do dziś oglądać możemy dzwonnicę ukończoną w 1761 r. oraz plebanię zbudowaną w 1802 r. (jej fundatorką była Petronela Błeszyńska, wdowa po Ignacym, synowa Kazimierza).

Zasięg terytorialny parafii:

 

Najstarszym chyba źródłem opisującym terytorium parafii jest Ksiąga Uposażeń Jana Łaskiego z lat 1511-1523. Tam wymieniono :

 

Brzezno, Stharcze, Grodzyecz minor, Godynycze, Osstrow, Dambrowa, Lanka, Russkow, Barczow, Pysskow, Nowawyesz.

(Brzeźnio, Starce, Grójec Mały, Godynice, Ostrów, Dąbrowa, Dębołęka, Ruszków, Barczew, Pyszków, Nowa Wieś).

 

Uważam, że wymieniona przez Łaskiego miejscowość Dąbrowa może być pomyłką, gdyż nigdzie indziej się nie pojawia. Dębołęka natomiast, występująca u Łaskiego jako Lanka, zwana była również Dębową Łęką, dawniej Dambowa Lanka. Możliwe więc, że 'Dambrowa' to w rzeczywistości 'Dambowa'.

 

Z tej listy w 1602 r. odeszły do parafii filialnej w Godynicach: Starce, Grójec Mały i same Godynice.

 

W różnych okresach do 1912 r. w parafii pojawiły się wsi:

Borowiska, Brączynno, Dury, Gozdy, Gozdeckie, Krzaki, Lorek, Lipno, Jagieła(młyn), Psuj (młyn), Parchacz, Potok, Przedgórcze, Pustelnik, Oszczywilk, Staropole, Rybnik, Rydzew, Stanisławów, Sudajew, Tumidaj, Wola, Zapole, młyn na Muszale, Sterna, Beblak, Antoniówka, fol. Rataje, Rembów, Zgórz, kol. Potok, kol. Stefanów, kol. Barczew (potem S. Barczewski i Ruszkowski), kol. Starepole, Próba, Chojary, kol. Nowa Wieś, Olszaki, kol. Sterna, Pila Karolina, kol. Lorek, kol. Pyszków, Wierzbowa, Podlorcze.

 

Obecnie wiele z tych osad samodzielnie nie funkcjonuje, niektóre z nich pozostały jako części miejscowości. W 1971 r. z par. Brzeźnio wydzielono par. Pyszków.

Obecnie do par. przyporządkowane są:

Bronisławów, Brzeźnio, Dębołęka, Gozdy, Krzaki, Nowa Wieś, Ostrów, Podcabaje, Potok, Pustelnik,Rembów, Rybnik, Rydzew, Stanisławów, Stefanów Ruszkowski (+ kolonia ?), Tumidaj, Wola Brzeźniowska i Zapole.

Lista księży (zwykle proboszczów) spisujących metryki :

 

1456-xxxx - Jan

...

ok. 1511-1523 - Jan Ostrowski

...

1598-1618 - Bartłomiej Widawa?

 ...

1626-1654 - Wojciech Piaskowicz/Piaskowius, 1636 Jan Majerowicz wikary

... 

1672-1692 - Bonawentura Iskrzycki, 1680-Michał Morawicki, wikary

1694-1710 - Tomasz Józef Wulpeski - dziekan warcki, 1694-Kazimierz Nagorniewski-wikary

1711-1721 - Jakub Wylumski, wcześniej wikariusz i kommendariusz (1710)

1722,1723 - Michał Aminski??

...

1749-1799 - Ignacy Bogusławski

...

(1802?)1805-1812 -  Błażej Czupiński (+1814 Brzeźnio)(1779 curatus w Unikowie, co najmniej 1790-VII 1802 w Unikowie)

1813-1847 - Stanisław Glidzyński (wcześniej Rudlice?) +Brzeźnio

1847-1848 - Wawrzyniec Malinowski – kommendariusz?

1848-1853 - Rafał Gustowski

1853-1866 - Wojciech Bedyński

1867-1868 - za proboszcza: wikariusz Elenzor Wyszomierski

1868-1892 - Konstantyn Pawliński

1892-1894 - Stanisław Muznerowski

1894-1895 - Franciszek Drozdowski

1895-1902 - Kacper Kobyliński

1902-1909 - Walenty Gumowski

1909-1910 - Tadeusz Peche

 

1910-Jędrzejewski

1911-Władysław Mikołajewski jako dziekan?

Organiści:

 

1815-1815 - Józef Kanicki

1816-1818 - Kazimierz Tarczyński

1817-1818 - Feliks Tęsiorowski

1818-1822 - Wojciech Wodziński

1824-1826 - Paweł Perski

1828-1831 - Kazimierz Dzięcielski (1831)

1833-1837 - Józef Świderski (1833, 1835, 1837)

1838-1849 - Szymon Żurawski (1838, 1840, 1844, 1846, 1849)

1859-1862 - Józef Brzeziński (1859, 1862)

1863-1863 - Wincenty Milewski (1863)

Ciekawe małżeństwa zawarte w par. Brzeźnio:

 

1/1823, Kazimierz Wiewiorowski, syn Tomasza i Franciszki z Karsnickich z Osowa, posesor Będkowa i Aleksandra Wężyk, córka Daniela Wężyka(+) i Joanny z Mączyńskich 2v. Modzelewskiej, dziedziczki Ostrowa. 

Źródła:

 

a http://www.imbramowice.norbertanki.org/pl/zdanowski

b Kościół w Brzeźniu - architektoniczne dzieło Guido Antonio Longhiego, R. Bogusławski, Na Sieradzkich Szlakach, nr 2/102/2011

http://teki.bkpan.poznan.pl/index_regesty.html

[1] Księga metrykalna chrztów par. Brzeźnio, 1653-1702

http://www.panoramio.com/photo/71078176 - zdjęcie kościoła