Spezialkarte von Sudpreussen - Mapa Prus Południowych

W 1793 r. w wyniku II rozbioru Polski powstała nowa prowincja Królestwa Prus - Prusy Południowe (1793-1807). Potem do prowincji dołączono także część ziem uzyskanych w wyniku III rozbioru. Zaborcy przystąpili do wykonywania map zajętych terytoriów.

Kierownikiem prac pomiarowych był wybitny inżynier francuskiego pochodzenia, David Gilly (ur. 1748 w Świeciu n. Odrą, zm. 1808 w Berlinie). Gilly był z wykształcenia inżynierem budownictwa i architektem, na koncie ma kilka klasycystycznych budowli, między innymi Arkadię w Poznaniu, a także układ urbanistyczny Nowego Miasta i Alei Józefiny w Kaliszu.

Efektem prac Gillego była kolorowa Mapa Prus Południowych (Karte von Südpreußen, 1793 r.), która składała się z 89 arkuszy o skali 1:50 000. Rękopis tej mapy przechowywany jest w jednej z bibliotek w Berlinie i jak dotąd nie została opublikowana w Internecie ani w innej formie.

Rok później powstała kolejna rękopiśmienna mapa, także zwana Mapą Prus Południowych. Sporządzono ją na bazie mapy z 1793 r., przy czym skalę zwiększono do 1:150000. Mapa ta posiada mniej szczegółów, miejscowości przedstawiono za pomocą punktów, brak jest rzeźby terenu. Ta mapa również nie została opublikowana w Internecie.

Fakt, że pierwsze dwie mapy nie są dostępne w sieci, mógł doprowadzić do tego, że pojęciem „Mapa Gillego” określa się dziś trzecią mapę powstałą na bazie pomiarów tego inżyniera. Gilly sprzedał bowiem prawa do publikacji Mapy Prus Południowych. W latach 1802-1803 ukazała się zmieniona, drukowana, czarnobiała Spezialkarte von Südpreußen (Mapa specjalna Prus Południowych)., składająca się z 13 arkuszy. Mapa ta posiada skalę 1:150000, a wprowadzone zmiany dotyczyły przystosowania mapy do celów pocztowych. Wprowadzono nowe oznaczenia pocztowe i granice administracyjne.

Sieradz wraz z ziemią sieradzką znajdował się w Prusach Południowych przez cały okres ich istnienia, czyli od II rozbioru do utworzenia Księstwa Warszawskiego. Tereny ziemi sieradzkiej znajdują się na arkuszach B II, B III, B IV, C III oraz C IV. Poniżej umieszczone zostały te właśnie sekcje mapy. Widoczne są granice departamentów - Sieradz wraz z terenem odpowiadającym z grubsza ziemi sieradzkiej znajdował się wtedy w departamencie kaliskim (do III rozbioru był natomiast w dep. łęczyckim). Ponadto kolorem oznaczone są granice powiatów.

Mapa Gilly'ego (Spezialkarte von Südpreußen) jest wspaniałym źródłem informacji. Zaznaczono na niej nie tylko granice administracyjne, ale także wiele elementów topograficznych. Pokazuje więc zasięg lasów, terenów podmokłych, przebieg rzek. Szczególnie pieczołowicie oddano sieć drożną, ze względu na cel wydania mapy. W zależności od znaczenia danego szlaku dla poczty użyto różnych oznaczeń. Ukazano także niektóre szczególne obiekty - młyny wodne, wietrzne, cegielnie, leśniczówki, karczmy, kościoły, folwarki, gdzieniegdzie - pojedyncze zabudowania pustkowi. Zabudowania wsi i miasta przedstawiono symbolicznie prostokątami.

Mapa posiada też mankamenty. Pomiarów dokonywano z użyciem busoli. Ich niedokładność przyczyniła się do zniekształceń, które uniemożliwia dobre wpasowanie mapy chociażby w dzisiejsze zdjęcia satelitarne, co pozwoliłoby na bezpośrednie porównanie treści mapy ze stanem obecnym. Ze względu na narodowość wykonawców mapa zawiera też wiele błędów w nazwach miejscowości. Są to w zasadzie w wielu przypadkach zapisane po niemiecku nazwy polskie - np. Podlenczyce (Podłężyce), Wola menska (Męcka Wola).

Poniżej przedstawiona jest lista nazw miejscowości pojawiających się na mapie na obszarze ówczesnego powiatu sieradzkiego. Mapy z możliwością powiększenia znajdują się pod listą:

Sieradz
Jeziora
Monica
Klocko
Zapust Gr. Kl.
Wola Dzierlinska
Losienice
Topiela
Charlupia Kl.
Dzierlin
Koscierzyn
Zagorki
Piotrowice
Biskupice
Myslona Kr.
Zeroslawice
Jakubice
Kowale
Baszkow
Ossowa
Vw. Nobella
Kamionacz
Kamionaczek
Miedzyno
Kolassa M.
Grondy
Dzygorzew
Utrata Kr.
Mniechow
Sochy
Zaglina
Wiechutki
Wiechucice
Bogumilow
Pstk.
Kuszniow
Dombrowka
Drzonzno
Choyna
Rogalla Pstk.
Leczyska
Sokołow
Stoczki
Bobrowniki
Tyczyn
Pstk.
Wolka
Prazmow
Ligotta
Witow
Strzalki
Bentkow
Vw. Wola
Szczawno
Burzenin
Bugay
Stromiany
Rembczynek
Kr.
Vw. Warth
Wielkawies
Gr. Dombrowa
Widawa
Swierczow
Podgorze
Wolka
Konty
Zborow
Vw. Grzmionce
Siernikow
Brzykow
Kocina
Zablocie
Wronska
Piaski
Ochle
Chrosty
Grabowie
Kasnyk
Głuchow
Kurowek
Dombrowa
Wola Wienzowa
Nazyska
Schaf.
Pstk.
Pstk.
Dembow
Dombrowka
Jastrzembice
Bialnalep
Blausz
Koch
Leszniak
Kodron
Broszencin
Skocilas
Szczercow
Lubuszna
Kuznica
Szczerczowskawies
Dzbanki
Rusiec
Krasnowa
Zagrodniki
Dubie
Korablow
Rudziska
Sarnow
Restarzow
Klens
Lazow
Goren
Chrzonstowa
Chociew
Zawady
Ruda
Rudski M.
Rogazno
Jarocice
Majaczewice
Biada
Wolnice
Grabowka
Pierunowo
Niecznie
Woszkowski
Kamionka
Niechmirow
Wolnice
Biesice
Leszczyn
Gronow
Bartoszowizna
Brzeznice
Smolarzy
Glashu[e]tte
Zlaczewskawies
Złaczew
Huttastara
Czarne
Mieglic
Borzenski
Bardinowki
Zapowiednik
Vw. Stolec
Stolec
Zig.
Dombrowo
Olesznice
M.
Broszki
Vw. Olesnice
Jaruszek M.
Buynow
Unikow
Chuta
Robaszow
Godynice
Starce
Vw. Lagiewniki
Groyce Gr. Kl.
Zwierzyniec
Czartoria
Blotta
Kuznica zagrzebiska
Kuznica blonska
Sokolenie
Lipicze
Klonowa
Owieczki
Vw.
Leliwa
Hof
Niemojewo
Swiercze
Kloski
Knopy
Wolka
Bronszewice
Vw. Bukowiec
Choyow
Gensina
Bendnarski
Vw.
Gr. Kliczko
Kl. Kliczko
Lis Waszynski
Rzabiniec
Madai
Borowizna
Zlotowizna
Grobelne M.
Zigl
Krzok
Scha[e]f.
M.
Rowy
Gensin
Wytochowizna
Binik M.
Tworkowizna
Meia M.
Grobelne M.
Vw.
Gr. Charlupia
Sosnowice
Oraczew
Rakowice
Mantiki
Zorow
Strzynka
Kaminik
Kontnik
Pokrzywnie
Buda
Liskarz
Pipi
Kie
Gziki
Podobac
Kurek
Gonzerowski
Wiszniewski
Wyreski
Jasionna
Pogoin
Cegielnia
Wiercinna
Pluskota
Dirdak
Zwoda
Bialla
Kopac
Cieslaw
Deska
Pensek
Niwa
Chudoba
Gacszyzna
Wlocin
Podlesze
Dombieniec
Niedon
Dolsko
Borek
Poremba
Migac M.
Woykow
Gruszczyce
Cienia Kl. Gr.
Gaiew
Sarny
Picha
Zymnawoda
Jawiniec
Lapigruz
Wrzonce
Grzymaczew
Jariskowski
Rydzow
Wola
Vw. Zydaiow
Ostrow
Vw. Pustelnik
Vw. Przedgorze
Krzaki
Muszot M.
Lorek
Uzdecka M.
Demboienka
Tumiday Kr.
Jagella M.
Brzeznie
Dombrowa
Budziskow
Ruszkow
Barczow
Zapole
Oszczywilk
Psuie M.
Pyszkow
Borowiska
Vw. Stanislawow
Gozdy
Nowawies
Vw. Potok
Lipno
Scha[e]f.
Zigl.

Źródła:

https://pl.wikipedia.org/wiki/David_Gilly

B. Medyńska-Gulij, D. Lorek, Pruskie mapy topograficzne dla Wielkopolski do 1803 roku, [w:] Badania fizjograficzne nad Polską Zachodnią, Seria A – Geografia Fizyczna, T. 59, str. 29-42, 2008. http://klimat-badaniafizj.home.amu.edu.pl/wp-content/uploads/2013/10/Medynska-Gulij_Lorek.pdf

http://igrek.amzp.pl/mapindex.php?cat=gillyskvsp