Pierwszy sieradzki cmentarz zlokalizowany poza bezpośrednim sąsiedztwem kościołów powstał ok. 1823 r. Jednak wbrew obowiązującej do tej pory wersji historii, nie była to nekropolia przy ulicy Wojska Polskiego. Nowozałożony cmentarz zlokalizowano przy drodze Wielkiej, czyli łączącej miasto z Zapustą i biegnącą dalej do Charłupi Wielkiej. Jest kilka dowodów świadczących o takiej właśnie lokalizacji cmentarza.

 

Na przełomie XVIII i XIX wieku dostrzeżono potrzebę likwidacji cmentarzy przykościelnych i przenoszenie ich poza granice miast. Taki los spotkał wszystkie cmentarze przykościelne w Sieradzu, a było ich kilka: przy kościołach św. Ducha, św. Mikołaja, św. Stanisława i Wszystkich Świętych. Nie zostały one zlikwidowane jednym zarządzeniem czy w ogóle w jednym czasie, ale nowy cmentarz, który z czasem miał przejąć ich funkcję, został wytyczony między 1821 a 1824 rokiem na terenie rządowym. Rząd Królestwa Polskiego posiadał w Sieradzu pewne tereny „skarbowe” z racji wcześniejszych konfiskat majątków kościelnych – Poświętnej Górki i Jurydyki Dominikańskiej. Mapę tych terenów sporządził w 1821 r. mierniczy Ignacy Szeffer[1]. Do mapy dołączony był rejestr pomiarowy gruntów[2], a 4 lata później powstał dodatkowy rejestr pomiarowy[3]. Jest to dokument określający między innymi sposób w jaki wykorzystano część z gruntów rządowych. Przy działce o numerze 1151 rejestru pomiarowego, o tytule „Dział na cmentarz” i powierzchni 2 morgi, 181 prętów i 20 stóp, czytamy:

 

Zaięto na cmentarz M 1, prę. kw. 130, st. kw. 60., a reszta na cmentarz ewangielicki.

 

Nowy cmentarz zajął więc ok. 0.8 ha. Plan z 1821 r. i jego przerys z 1848 r. zdradzają lokalizację działu nr 1151 – był położony przy samej drodze Wielkiej, będącej przedłużeniem wychodzącej z miasta na zachód ulicy Wrocławskiej, dziś Polnej. Biegł aż do dawnej drogi Kaliskiej, wychodzącej z Rynku, jednak na cmentarz wykorzystano około połowy długości działu.

 

O tym, że cmentarz nie został tylko zaplanowany, ale rzeczywiście funkcjonował, mówią nieco młodsze dokumenty opisujące posiadłości rządowe w mieście. Grunty skarbowe w Sieradzu były przedmiotem zażartego sporu między miastem a roszczącym sobie do nich prawo dzierżawy Janem Rzeszotarskim, właścicielem Monic. Spór trwał przez prawie trzy dekady[4]. W 1849 r. w ramach prowadzonego w tej sprawie śledztwa sporządzono opis położenia działek rządowych obecnych na planach z lat 1821 i 1848 .[5] Wśród opisów jest mowa o sąsiadującej z cmentarzem działce nr 1152, położonej na zachód od niego:

 

Dział ten ku północy graniczy z kanałem wybitym nad ogrodami miejskiemi, od południa z drogą do wsi Zapusta Wielka prowadzącą, czyli drogą wielką w miejscu zwanem Rosterki, od wschodu leży dział duchowny No 1153, od zachodu graniczy z smętarzem starem i z resztą placu na którem tenże stoi, a który No 1151 jest oznaczony, z wschodu jest miedza, z zachodu od smętarza wał, dalej miedza.

 

Zwraca uwagę fakt, że omawiany cmentarz nazwano starym. Zgodnie z logiką powinien istnieć też nowy cmentarz i rzeczywiście jest o nim mowa w opisie działki nr 786:

 

(...) poczyna się od północno wschodniej strony od miejsca gdzie dawniej droga do wsi Wólki Dzierlińskiej prowadząca przechodziła, gdzie stoi wiatrak, przechodzi przez trakt nowy bity kaliski i nie dochodząc starokaliskiego traktu dotyka poprzecza składów miejskich, ze wschodnio południowej strony leży skład No 787 oznaczony, z zachodnio południowej do drogi nowej Wartskiej, smętarza nowego i działu wójtowskiego No 785 oznaczonego.

 

Opis ten z pewnością mówi o dzisiejszym cmentarzu, zlokalizowanym koło ówczesnej drogi Warckiej. W 1849 r. funkcjonowały zatem dwa cmentarze – ten przy drodze Wielkiej i ten przy drodze Warckiej. Fakt ten pozostaje nieznany sieradzkim regionalistom. Teoria potwierdzona solidnymi wzmiankami źródłowymi pozostaje w zgodzie z tym, co wiadomo o cmentarzu przy dzisiejszej ulicy Wojska Polskiego. Najstarszy zachowany nagrobek pochodzi z 1833 r., a drewniany kościółek św. Ducha wbrew powszechnie znanej legendzie przeniesiono na cmentarz w podobnym czasie, bo jego konsekracja odbyła się w 1836 r.[6]

 

Cmentarz przy dzisiejszej ulicy Polnej z czasem przestał być użytkowany i raczej nastąpiło to jeszcze w XIX wieku. Z pewnością po roku 1849 r., gdy jeszcze istniał i posiadał ogrodzenie w postaci ziemnego wału. Źródła inne od przytoczonych milczą na temat tej nekropolii. Nie wiadomo kto był tam chowany i dlaczego ostatecznie go zlikwidowano.

 

Wpis powstał poprzez modyfikację artykułu J. Jurka pt. Cmentarz przy ulicy Polnej w Sieradzu, „Na Sieradzkich Szlakach”, nr 4/2018.

 

Przypisy: