Artykuł opublikowany w Na Sieradzkich Szlakach, nr 1/2017, autor: Jakub Jurek

 

Zapolice w świetle opisu z 1829 r.

 

190 lat temu, w 1827 r., Zapolice były małą wioską powiatu szadkowskiego, liczącą 17 domów, w których żyło 133 mieszkańców[i]. Wieś ta, położona przy trakcie z młodego miasta Zduńskiej Woli do wiele starszego Burzenina, należała wówczas do Katarzyny Szeliskiej. Lata 1827-1829 były w Zapolicach latami przemian. 9 czerwca 1827 r. Szeliska sprzedała majątek swojemu zięciowi, Antoniemu Myszkowskiemu, który pełnił funkcję pisarza sieradzkiego magazynu solnego. W 1828 r. umarł mąż wcześniejszej dziedziczki, Mikołaj Szeliski, a w 1829 r. nowy nabywca Antoni Myszkowski.

 

Po śmierci Myszkowskiego spisano inwentarz, a uprawionym do tego urzędnikiem był rejent powiatu Antoni Pstrokoński. Zatem 26 VII 1829 r. stawił się na gruncie wsi Zapolic i dokonał wizji, po czym sporządził poniższy opis[ii], który przytaczamy w całości:

 

Budynki dworskie

 

1. Dwór stary z drzewa rżniętego, kominy dwa murowane, dach szkudlany stary, nowego potrzebujący, a przyciesi podwleczenia nowego w miejscu jednym. W dachu trzy dymniki z okienkami, mający długości łokci reńskich 32, szerokości dwadzieścia, wysokości łokci pięć. Drzwi z dziedzińca podwójne do sieni, nabijane goździami. Z sieni drzwi podwójne do pokoju bawialnego, w nim kominek z cegły i piec z kafli, dwa pokoje grzejący, okien cztery otwieranych. Z tego pokoju drzwi podwójne do pokoju drugiego, w nim kominek z cegły, okien trzy. Z tego pokoju drzwi do alkierza, w tym szafka w murze. Drzwi podwójne do ogrodu. Nad drzwiami okienko. Z alkierza drzwi podwójne do pokoju sypialnego wapnem wyrzucanego, w nim okno jedno, piec moskiewski i drzwi do garderoby podwójne. W garderobie okno jedno z sypialnego pokoju drzwi do Sali podwójne. W tej okien cztery, kominek i piec z cegły, dwa pokoje grzejący. Z Sali drzwi podwójne do sieni. Drzwi wszystkie na zawiasach żelaznych, z zamkami, kluczami, antabami i rękojeściami. Okna otwierane z zawiaskami i haczykami, opatrzone okiennicami na zawiasach i haczykach. W całym mieszkaniu podłogi i posowy z tarcic, na górze nad sienią pokoik mający drzwi pojedyncze na zawiasach, z wrzecądzem i szkoblami, okna dwa za szkłem.
2. Gorzelnia z drzewa rżniętego. Komin murowany, dach szkudlany niedawny. W niej izba długa gorzelniana, mająca trzy okna, w których dziesięć szyb brakuje. Kotliny murowane, posowa i podłoga z tarcic. Na drugiej stronie idąc przez sień Izba dla gorzelanego, w niej piec i kominek z cegły, okno jedno, posowa i podłoga. Drzwi wszystkie na zawiasach żelaznych z wrzecądzami i szkoblami. Browarek nowoprzystawiony pod szkudłami, dwa miejsca na okna. Drzwi do niego mają być z sieni przez komin[?]. Studnia nowo ocembrowana z sochą, kosiorem i wiadrem bez okucia. Tuż sadzawka na zrzodle, płotem chruścianym ogrodzona. Przed gorzelnią studnia ocembrowana do wywaru, pod daszkiem szkudlanym. Obok sklep w ziemi zrobiony na perki, dach słomiany, dwoje drzwi bez zawias z wrzecądzami i szkoblami.
3. Obok dworu lamus o dwóch przegrodach z drzewa rżniętego z podłogą i posową. Drzwi dwoje na zawiasach z wrzecądzami i szkoblami. Dach pod szkudłami.
4. Studnia na szrodku dziedzińca z starą cembrzyną, sochą, kosiorem, wiadrem okutym i korytem starym. Niedaleko sadzawka mało mająca wody.
5. Opodal stodoła nowa, z drzewa rżniętego, podmurowana częścią cegłą, częścią kamieniami, o dwóch klepiskach, długa łokci reńskich osiemdziesiąt, szeroka łokci osiemnaście, wysoka łokci pięć, pokozlona[?] posaniem[?] połacona i słomą pokryta, po bokach mająca u góry i dołem szkudlany dach, jeszcze bez wrót i szczytów.
6. Owczarnia ma być na dłuż łokci sto dwadzieścia, na szerz łokci dwadzieścia, murowana, za życia nieboszczyka połowa kamieni na fundamenta i drzewo na wiązanie zwiezione. Cegła się na tę owczarnię wypala.
7. Spichrz stary z drzewa kostkowego. Dach słomiany z dwiema dymnikami, drzwi dwoje na zawiasach z wrzecądzami i szkoblami, posowa i podłoga z tarcic, przyciesi gwałtem trzeba nowe podwlec, bo się zboże sypie i psuje.
8. Stodoła stara o jednym klepisku z drzewa kostkowego, dach stary słomiany, wrota stare na wylot, teraz obrócona na stajnie i oborę z powodu spalenia się stajen, obór i owczarni przed śmiercią
9. Stodoła przez pół stara przez pół nowsza o dwóch klepiskach, dach słomiany, wrota na biegunach z wrzecądzami i szkoblami.
10. Stodoła stara o jednym klepisku z drzewa kostkowego, dach słomiany, wrót dwoje na wylot z wrzecądzami i szkoblami. Obrócona na owczarnię.
11. Szopa na zboże z dachem słomianym z słupkami świerkowymi cierkiem[?] i korytem.
12. Ogród włoski za dworem nowo przerobiony z drzewami młodymi do starych przysadzonymi i dużo pomnożonymi. W tym ogrodzie na południe dwie sadzawki do wyszlamowania. Tuż przy jednej z nich prewet[iii] stary podniszczony
13. Za ogrodem na drugiej stronie drogi szopa do cegły na dłuż łokci sześćdziesiąt, na szerz łokci dwadzieścia, pod dachem, słomą dekowanym. Przy niej piec w ziemi zrobiony do palenia cegły.

 

Budynki na wsi

 

1. Chałupka stara komornika z stodołką, nowej trzeba. Obórka nowa z drzewa kostkowego pod snopkami. Tu ma być przeniesiona czyli w czasie wybudowana gorzelnia
2. Dwojaki nowe za W. niegdy Szeliskiego zbudowane, z drzewa rżniętego. Dach słomiany. Komin nadmurowany. Ma dwie izby, dwie komory, okna trzy, piece i kominki. Drzwi na biegunach. Stodółka i obórka stara z chlewikiem, pod snopkami wszystko
3. Chałupa stara do obalenia. Stodółka i chlew pod snopkami. Tu mieszka zagrodnik Tomasz Romanowski.
4. Czworaki nowe z drzewa kostkowego, postawione przez nieboszczyka dla służących dworskich. Dach słomiany, komin murowany. Ma cztery izby, cztery komory, drzwi na biegunach z wrzecądzami i szkoblami, okna cztery. Długie łokci dwadzieścia sześć, a szerokie czternaście łokci reńskich. Do tego są chlewiki stare pod snopkami.
5. Chałupa stara z drzewa kostkowego. Dach słomiany. Komin lepiony. Ma izbę, komorę, sień, okno, piec i kominek, stodołę i obórkę stare, pod snopkami, przy tym studnię. Mieszka w tej chałupie półrolnik Dominik Jaworski.
6. Chałupa stara, pochylona z drzewa kostkowego, dach słomiany, komin lepiony. Ma izbę, komorę, sień, okno jedno, kominek i piec z gliny, stodołę i oborę pod snopkami stare. Mieszka w niej półrolnik Adam Krzewka.
7. Chałupa nowa za niegdy W. Wincentego Szeliskiego postawiona, z drzewa rżniętego. Dach słomiany, komin nadmurowany. Ma trzy izby, komorę jedną, okien pięć, kominki trzy, piece trzy z cegły i sień, drzwi na wylot przez sień na biegunach, drzwi u izb z wrzecądzami i szkoblami, stodołę i dwie obory stare pod snopkami. W niej mieszkają półrolnik Andrzej Stępień , cieśla i borowy.
8. Karczma z drzewa rżniętego, dach słomiany, komin nadmurowany, pochylony. Ma izbę, komorę, sień, okna dwa, piec i kominek z cegły, drzwi na biegunach z wrzecądzami i szkoblami, obórkę starą pod snopkami nad drogą, w której mieszka komornica.
9. Chałupa z drzewa rżniętego, jeszcze nie stara. Ma komin nadmurowany, dach słomiany, izby dwie, komorę jedną, okien dwa, piece dwa, kominki dwa, stodołę o dwóch klepiskach pod snopkami i oborę. Mieszka w niej półrolnik Grzegorz Stępień
10. Chałupa stara z drzewa kostkowego. Ma słomiany dach, komin lepiony, izbę, komorę, sień, okno, piec i kominek lepione, drzwi na biegunach, stodołę i oborę pod snopkami. Tu mieszka Jan Cichowicz, półrolnik.
11. Chałupa stara, podobna powyższej. Ma stodołę i oborę. Mieszka w niej zagrodnik Izydor Urbaniak. Przy tej chałupie jest studnia.
12. Chałupa z drzewa rżniętego, stara lecz dobra. Ma komin lepiony, dach słomiany, izbę, komorę, sień, okna dwa, piec, kominek z gliny, drzwi na biegunach, stodołę i oborę stare, pod snopkami. Mieszka w niej zagrodnik Marcin Poczwara.
13. Chałupa stara z drzewa kostkowego. Ma komin lepiony, dach słomiany, izby dwie, komory dwie, sień, okna dwa, piece dwa, kominki dwa z gliny, drzwi na biegunach, stodółkę i oborę pod snopkami, studnię przy chałupie, lecz zepsutą. Tu mieszkają owczarz i komornik.
14. Chałupa stara z drzewa kostkowego. Ma komin lepiony, dach słomiany, izbę jedną, komorę, piec i kominek z gliny, okno bez szyb, drzwi na biegunach. Przy niej jest chlewik stary i studnia. Tu mieszka ekonom.
15. Wracając od tej chałupy blisko dworu będącej, podwórze znajduje się ogrodzone płotami i żerdziami, z wrotami jednymi na dziedziniec, drugimi do stodół idąc i dwiema furtkami przy wjeździe. Przy jednej są schody.
16. Karczma stara druga, ku łęgowi, na drodze strońskiej, z drzewa kostkowego. Ma dach słomiany, komin lepiony, izbę, komorę, sień, okno, piec i kominek z gliny, drzwi na biegunach, stodołę starą pod snopkami. Do niej chlewik przystawiony.
17. Chałupa w boru na drodze jadąc do Świerzyn, stara, z drzewa kostkowego. Ma dach słomiany, izbę, komórkę, sień, okno, piec i kominek z gliny, drzwi na biegunach, stodółkę i obórkę pod snopkami, do chałupy przystawione.

Półrolnicy, których jest pięciu

 

1. Dominik Jaworski
2. Adam Krzewka
3. Andrzej Stępień
4. Grzegorz Stępień
5. Jan Cichowicz

Każdy z nich ma pańskie cztery woły, krowę, wóz, pług, kosę, siekierę i sierp. Robi w tydzień dni sześć, tłuk odbywa w żniwa ośm. Daje kapłonów dwa, jaj trzydzieści i przędzie sztukę jedną.

 

Zagrodnicy, tych znajduje się trzech

 

1. Tomasz Romanowski
2. Marcin Poczwara
3. Izydor Urbaniak

 

Każdy z tych zagrodników otrzymał od niegdy W. Szeliskiego w gotowiźnie na woły po złotych sto, a na wóz i żelaza po złotych piętnaście. Ma zatem każdy po parze wołów roboczych oraz wóz i żelaza. Robi w tydzień po dni trzy, tłuk w żniwa po cztery. Daje dworowi kapłona jednego, jaj piętnaście i sztukę przędzie.

 

Komornicy

 

1. Michał Idziaszek
2. Klemens Cytryna
3. Jakub Cichowicz
4. Wojciech Mielcarek
5. Jan Urbaniak
6. Antoni Kwotka
7. Karol Porada
8. Piotr Adamasiak
9. Wojciech Malinowski
10. Agata Jaworska
11. Tomkowa Jaworska
12. Jan Pastucha

 

Każdy komornik ma kosę dworską, robi w tydzień dni dwa ręczno i tłuk w żniwa cztery.